Klasztor w Ardenicy. Albania

Międzynarodowa izolacja Albanii w drugiej połowie XX wieku nie sprzyjała kontaktom turystycznym. Dopiero pod koniec XX wieku zaczęli ten kraj odkrywać dla siebie podróżnicy i turyści. A jest co w Albanii odkrywać. Bo to i pozostałości osad iliryjskich, i spuścizna kolonizacji greckiej i rzymskiej, i relikty panowania Bizancjum i Imperium Osmańskiego. Swój wkład w historię tych ziem zaznaczyli też bliżsi sąsiedzi Albanii. I nie zawsze był to wkład pokojowy – jak zwykle, gdy jakaś kraina leży na skrzyżowaniu dróg handlowych.

Spośród wielu tak różnorodnych reliktów przeszłości klasztor w Ardenicy niewątpliwie zasługuje na odwiedzenie.

Aby zobaczyć „jeden z najcenniejszych zabytków prawosławnej architektury i sztuki sakralnej w Albanii”, klasztor w Ardenicy, zatrzymuję się w Fier. Stąd, busem docieram do wioski  Kolonjë, jakieś trzydzieści kilometrów na północ od Fier. Z wioski czeka mnie jeszcze dwukilometrowy spacerek przez pola, skrajem lasu, cały czas pod górkę.

Budowę klasztoru na wzgórzu o wysokości 237 metrów n.p.m. rozpoczęto w roku 1282 na polecenie cesarza bizantyjskiego Andronika II jako wotum za zwycięstwo w jednej z bitew. Klasztor wybudowano wokół istniejącej już wcześniej kaplicy św. Trójcy, która z kolei powstała na gruzach pogańskiej świątyni Artemidy. Stąd, jak niektórzy uważają, wywodzi się nazwa wioski Ardenica.

Budulec zdobyto bardzo łatwo – niedaleko przecież znajdowały się ruiny Apollonii, nie całkiem jeszcze unicestwionej przez czas. Przyglądając się z bliska murom, można nawet wypatrzyć kamienne bloki z rzeźbami pochodzącymi z antycznego miasta. Cały kompleks składa się z cerkwi Narodzenia Matki Bożej, kaplicy św. Trójcy oraz budynków klasztornych i gospodarczych (olejarnia, piekarnia, pomieszczenia dla zwierząt). Wszystko otoczone XIII-wiecznym murem. Tylko wieża cerkwi jest współczesna – dobudowano ją w 1925 roku.

 

Okres największej świetności i aktywności klasztoru przypada na przełom XVIII i XIX wieku. W roku 1780 otwarto tutaj szkołę teologiczną, a w 1817 otworzono gimnazjum. Na przełomie wieków XIX i XX, w okresie budzenia się świadomości narodowej Albańczyków, uczono tutaj języka albańskiego, a w bibliotece klasztornej zgromadzono ponad 32 tysiące woluminów. Niestety, w 1932 roku prawie cały zbiór spłonął. W 1969 roku klasztor został przejęty przez państwo – bynajmniej nie w celu jego ochrony. Wręcz przeciwnie, niszczał niezamieszkany i niechroniony. Częściowe prace restauracyjne zostały przeprowadzone dopiero w roku 1988, a w 1992 roku klasztor został przekazany Autokefalicznemu Prawosławnemu Kościołowi Albanii. Teraz mieszka tutaj i pracuje kilku mnichów. 

Znajdująca się w samym centrum kompleksu cerkiew ozdobiona jest od strony południowej portykiem. I jest zamknięta. No świetnie! Na teren klasztoru weszłam bez problemu, ale przecież najcenniejsze są freski we wnętrzu świątyni. Na szczęście ma ona swojego opiekuna. Człowiek, którego wcześniej widziałam przed bramą, otwiera drzwi kościoła. Mogę wejść do środka.

Dopiero po chwili oczy przyzwyczajają się do mroku, którego nie rozświetlają wystarczająco ani zapalone światło, ani niewielkie okna. Cenny jest bogato rzeźbiony i pozłacany ikonostas z 1744 roku, cenna jest równie bogata w złocone ornamenty ambona w kształcie zamkniętego kielicha. Najcenniejsze jednak są malowidła pokrywające niemal całe ściany świątyni. Niektóre zachowały się tylko częściowo, ale i tak to, co widzę, godne jest największego zachwytu. Freski powstały w latach 1743–1744, zostały namalowane rękami braci, Konstantyna i Atanazego Zografów z Korczy, którzy upiększali też świątynie na Świętej Górze Athos. Na Świętą Górę mnie, kobiety, nie wpuszczą, za to tutaj mogę upajać wzrok bez reszty – no, chyba że mój opiekun powie „dość”. Na razie jednak pan nie wykazuje zniecierpliwienia, wręczam mu jakieś drobne (to powszechna praktyka w zabytkowych świątyniach, w których nie pobiera się opłaty za wstęp) i nieśmiało pytam, czy mogę zrobić zdjęcie. Pan przyzwala i pokazuje na palcach: 3–4, zastrzegając, że bez lampy błyskowej. Dobre i to.

Za najcenniejszy fresk uważane jest wyobrażenie Siedmiu Świętych Mężów – świętych katolickich i prawosławnych, wśród nich Cyryla i Metodego, których wpływowi przypisuje się nawrócenie bułgarskiego chana Borysa I Michała, pierwszego chrześcijańskiego władcy Bułgarii.

Pan prowadzi mnie jeszcze do kruchty, pokazuje schody na piętro. Wchodzi ze mną i każe mi robić zdjęcia! A ja już dawno przekroczyłam limit czterech zdjęć, na które pierwotnie pozwolił. 

Szkoda, że nie można podejść bliżej do zabudowań klasztornych i gospodarczych – łańcuch rozciągnięty na całej szerokości podworca broni dostępu do tej części kompleksu. Drewniany ganek klasztoru wsparty na kamiennym arkadowym przyziemiu, ciągnący się wzdłuż całego budynku, widać jednak całkiem dobrze, prezentuje się wspaniale. 

 

Jeszcze tylko dwoje odwiedzających poza mną przybyło dzisiaj do klasztoru, przynajmniej teraz, pod wieczór. Panuje cisza i spokój. Przysiadam na schodkach bramy wejściowej, rozkoszuję się tym spokojem, doczytuję z przewodnika, co jeszcze na temat klasztoru jest tam napisane. No proszę… myślałam, że opuszczając Lezhë, definitywnie skończyłam spotkania ze Skanderbegiem, a tymczasem on tutaj w klasztorze w Ardenicy 23 kwietnia 1451 roku wziął ślub z Dominiką Arianiti. Przynajmniej tak uważa część historyków.

Jeszcze chwilę posiedzę sobie przed klasztorną bramą, w cieniu akacji i sosen. Wszystko jednak, co piękne… muszę wracać. Do Fier trochę daleko. Za to teraz będę szła tylko w dół. 

 

Jestem już w centrum wioski, tutaj chyba powinnam czekać na autobus do Fier. Jakiś człowiek podpowiada, że powinnam pójść do głównej drogi prowadzącej z Tirany na południe kraju. Nie bardzo chce mi się wierzyć, przecież skoro tutaj wysiadłam, to znaczy, że jakieś autobusy tutaj dojeżdżają. Kiedy jednak inny miejscowy to potwierdza, widzę, że nie ma rady. Muszę przejść dodatkowe dwa kilometry. Być może muszę pójść na ten oddalony przystanek, dlatego że autobusy zajeżdżają do Kolonjë, tylko jadąc z Fier do dalszych miejscowości, a może dlatego, że jest już późno.

Chyba to było trochę mniej niż dwa kilometry. I jak tylko dochodzę do głównej drogi, jedzie autobus do Fier – i to do centrum, a nie tylko do obwodnicy. Zbliża się godzina 18:00. Mam jeszcze z godzinę na „zwiedzenie” miasta.