Ogrody botaniczne. Pamplemousses i Curepipe, Mauritius. Cz. II.

 

Największą dumą przyrodniczą Ogrodu Botanicznego Sir Seewoosagura Ramgoolama w Pamplemousses (https://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2022/10/ogrody-botaniczne-pamplemousses-i.html) są wiktorie królewskie oraz palmy talipot. 

 

Wiktoria królewska (wiktorie amazońskie – Victoria amazonica), bylina z rodziny grzebieniowatych, pochodzi z dorzecza Amazonki gdzie nazywana jest „talerzem wodnym”. Do ogrodu botanicznego w Pamplemousses wiktorie zostały sprowadzone w 1927 roku przez Charlesa O’Connor’a. Można je podziwiać w stawie o wymiarach: 104 × 13,4 × 0,75 m.

 

Liście wiktorii osiągają średnicę półtora a nawet dwa metry. Kwiaty o średnicy do trzydziestu pięciu centymetrów kwitną raptem czterdzieści osiem godzin. Rozkwitający po południu kwiat jest biały i roztacza piękny zapach, potem staje się różowawy. Nad ranem następnego dnia zamyka się chowając we wnętrzu chrząszcze, które uwalniane są po południu obsypane pyłkiem. Przestaje też pachnieć. To kończy żywot kwiatu, który staje się ciemnoróżowy, więdnie i zanurza się pod wodę, gdzie powstaje owoc.  Kwiaty, które widziałam w stawie z  wiktoriami (zaledwie dwa) były białe, był to zatem pierwszy dzień ich krótkiego życia.  

 

Nie dane mi było jednak zobaczyć kwitnącej palmy talipot. Mimo, że w ogrodzie rośnie osiemdziesiąt gatunków palm, ten gatunek jest jego wizytówką. Pochodząca z Azji Południowo-Wschodniej ( w Indiach i na Cejlonie  jest gatunkiem pospolitym) palma, w Polsce znana jest pod nazwą wachlarzowiec właściwy (Corypha umbraculifera L.). Osiąga wysokość do dwudziestu pięciu metrów. Początkowo przez wiele lat pień się nie wykształca. Zarówno długość ogonków liściowych, jak i stu trzydziestu (średnio) ułożonych w wachlarz liści może sięgać pięciu metrów. Talipot kwitnie tylko raz w życiu, po osiągnięciu wieku pięćdziesięciu a nawet siedemdziesięciu lat, wytwarzając największe spośród wszystkich roślin na świecie kwiatostany (o długości nawet ośmiu metrów) składające się z milionów drobnych kwiatów. Owoce dojrzewają około roku, po czym palma umiera. 

 

Niestety, tak jakoś się stało, że mój obiektyw (!) kierował się tylko na te palmy, które jeszcze pnia nie wykształciły, a te które pień wykształciły zostały uchwycone bez korony, czyli bez wachlarzy.

 

Przez park przepływa rzeka, raczej strumień, Citron, kilka kanałów a oprócz stawów z wiktoriami królewskimi i lotosami (oddzielnymi dla lotosów białych i różowych) jest kilka małych  zbiorników oraz duży staw, Grand Bassin, zawładnięty przez ptactwo wodne. W jego pobliżu można przyglądnąć się, będącym niestety nie na wolności ale w zagrodach, jeleniom i żółwiom. „Wybieg” dla żółwi jest jednym z kilku jakie utworzono na Mauritiusie dla żółwi sprowadzonych z Seszeli po tym, jak pierwsi koloniści wytrzebili wszystkich przedstawicieli tego gatunku w początkowych latach osadnictwa. 

 

 

To była niesłychana przyjemność chodzić palmowymi alejkami, podziwiać dziesiątki roślin (większość nieopisana) i zwierząt. Niemniej jednak nie mogłam oprzeć się wrażeniu, że ogród (37,5 ha; około 1000 × 400 metrów) jest raczej zaniedbany. 

 

Wydaje mi się, że dużo więcej wysiłku poświęcono ogrodowi botanicznemu w Curepipe (dwadzieścia pięć kilometrów na południe od Port Louis) noszącemu taką samą nazwę – Ogród Botaniczny Sir Seewoosagura Ramgoolama. Utworzony w 1870 roku ogród w Curepipe jest mniejszy (11 ha) a celem tego założenia była uprawa kilku roślin, które nie mogły się zaaklimatyzować w północnej części wyspy.  

 

Wizytówką tego ogrodu, który nazwałabym raczej parkiem, są azalie, będące również w herbie Curepipe. Podobno te właśnie kwiaty, które zobaczył w ogrodzie w Curepipe, Malcolm de Chazal (1902 – 1981), pisarz, malarz i wizjoner, stały się inspiracją do napisania zbioru kilku tysięcy myśli i aforyzmów Sens-Plastice opublikowanych w 1947 roku. 

 

 

Największą troską opiekunów ogrodu jest jednak palma Hyophorbe amaricaulis, nazywana „najbardziej samotną palmą”, przedstawicielka jednego z siedmiu endemicznych gatunków palm na Mauritiusie. Palma ma około stu pięćdziesięciu lat i jest jedynym zachowanym okazem tego gatunku. Próby jej rozmnożenia podejmowane przez naukowców, skończyły się niepowodzeniem.  W XVIII wieku gatunek ten, wtedy dość popularny, został opisany na podstawie egzemplarzy spotykanych na górze Pieter Both. W tym przypadku, nie wiadomo, czy palma została zasadzona, czy przeżyła z dzikiego drzewostanu tego obszaru włączonego do ogrodu w czasie jego zakładania. Palma ma około dwunastu metrów wysokości i stosunkowo cienki pień, dlatego została otoczona konstrukcją mającą zapobiec ewentualnemu złamaniu. Niestety zrobione przeze mnie zdjęcie nie nadaje się do kolportażu – jej fotografię można zobaczyć: https://globaltrees.org/news-blog/the-loneliest-tree-in-the-world/

 

 

Altanka w stylu wiktoriańskim (XIX w.) jest nadal wykorzystywana w eventach plenerowych. Dedykacji pomnika nie udało mi się zidentyfikować. 

 

 

 

 

 

 

Ogrody botaniczne. Pamplemousses i Curepipe, Mauritius. Cz. I.

 

Początki ogrodu botanicznego w Pamplemousses (dwanaście kilometrów na północny-wschód od Port Louis) sięgają czasów francuskiego panowania na wyspie (1710–1810). Pierwsza wzmianka o terenie, na którym jest teraz ogród botaniczny, dotyczy niejakiego P. Barmonta, kolonisty, któremu w 1729 roku przydzielono te ziemie. Kilka lat później, w 1735 roku posiadłość nabył francuski gubernator Mauritiusa, Mahé de La Bourdonnais, który nazwał ją Mon Plaisir. Równocześnie, chcąc zapewnić sobie warzywa i owoce stworzył ogród, który uważa się za zalążek obecnego ogrodu botanicznego. Z myślą zaś o zapewnieniu żywności dla kolonistów, mieszkańców Port Louis, oraz niewolników, w ogrodzie badano możliwości upraw nowych roślin, jak na przykład manioku sprowadzonego z Brazylii. Eksperymentowano również z hodowlą jedwabników – stąd obsadzenie pewnego obszaru morwami – w nadziei na stworzenie przemysłu jedwabniczego. 

 

W 1767 roku, po dwóch wizytach na Île-de France (Mauritius), intendentem[1] wyspy został francuski ogrodnik Pierre Poivre (1719–1786). Początkowo rezydował w Mon Plaisir, które po zmianach na stanowisku gubernatora (w 1746 de La Bourdonnais wrócił do Francji), praktycznie pozostało opuszczone. Ostatecznie, w 1770 roku Pierre Poivre kupił posiadłość i – obok prac związanych z uprawą i aklimatyzacją roślin użytkowych (m.in. gałki muszkatołowej i goździków) – rozpoczął kolekcjonowanie rzadkich roślin z innych obszarów i kontynentów, nie zapominając również o rodzimych gatunkach.

 

 

Jego dzieło kontynuował Nicolas Céré (1737–1810), francuski botanik i agronom, urodzony na Mauritiusie, wykształcony w Bretanii i Paryżu, współpracownik i przyjaciel Poivre’a. Po odwołaniu Poivre’a do Paryżą Nicolas Céré został dyrektorem „Ogrodu Mon Plaisir”.

To właśnie oni – Pierre Poivre i Nicolas Céré – uważani są za twórców ogrodu botanicznego w Pamplemousses, jednego z pierwszych, a może i pierwszego ogrodu botanicznego w tropikach, który z czasem stał się dobrze znany przyrodnikiem w innych krajach i zyskał sławę, którą zachował do dzisiaj.

 

Ogród kilkakrotnie zmieniał nazwę, 17 września 1988 roku ogród został nazwany „Ogrodem Botanicznym Sir Seewoosagur Ramgoolam” na cześć pierwszego premiera Mauritiusa po uzyskaniu niepodległości w 1968 roku, Seewoosagura Ramgoolama Kushwaha (1900–1985), maurytyjskiego lekarza i polityka pochodzenia hinduskiego. Funkcję premiera pełnił w latach 1968–1982, zwany jest „ojcem narodu”. W praktyce najczęściej używa się jednak nazwy Ogród Botaniczny w Pamplemousses lub Ogród Botaniczny SSR.

 

Nawiasem mówiąc ta nazwa miasta i okręgu – Pamplemousses – pochodzi od francuskiego słowa pamplemousse oznaczającego „grejpfrut”. To nawiązanie do drzew cytrusowych sprowadzonych na Mauritius przez Holendrów z Jawy (w XVII wieku) i zasadzonych w tym regionie.  

 

Nie wejdę do ogrodów oryginalną bramą z kutego żelaza z XIX wieku, sławną z powodu jej ekspozycji na  Wystawie Światowej w Londynie w 1851 roku. Jest zamknięta i służy do podziwiania i robienia zdjęć. Aktualne wejście do ogrodu znajduje się w części północnej, koło parkingu. 

 

Pałacyk Mon Plaisir, który znajduje się w północno-wschodnim krańcu ogrodu nie pamięta już czasów jego twórców. Dwukondygnacyjny budynek został zbudowany w 1823 roku, obecnie znajdują się tam biura ogrodu – nie jest udostępniony do zwiedzania. 

W pobliżu pałacyku uwagę zwracają: pomnik poświęcony pamięci „ojca narodu” i wzniesione w rocznicę śmierci betonowe Samadhi upamiętniające miejsce gdzie został skremowany. Od tego czasu miejsce to służy również do kremacji innych zmarłych polityków. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Jedną z roślin, której na Mauritiusie poświęcono najwięcej uwagi, jest trzcina cukrowa. W ogrodzie testowano uprawę nowych odmian (sprowadzanych z innych kontynentów). Nawiązaniem do tej działalności jest model młyna cukrowego jakie funkcjonowały w czasach początku uprawy i wykorzystania tej rośliny. 

 

 

W alejkach ogrodu znalazło się również miejsce kilka pomników, z których warto wymienić popiersia Pierre’a Poivre’a i Bernardina de Saint-Pierre,’a autora powieści Paweł i Virginia oraz pomnik (w tej chwili cokół pomnika – renowacja??) bohaterów tej powieści (więcej: http://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2022/10/sladami-pawa-i-wirginii-mauritius-cz-i.html)

 

Największą dumą przyrodniczą ogrodu są wiktorie królewskie oraz palmy talipot, o których w następnym wpisie: 

https://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2022/10/ogrody-botaniczne-pamplemousses-i_27.html 

  

---

[1] urząd administracyjny w prowincjach francuskich