Tam, gdzie Horus miał swój dom. Edfu, Egipt

Edfu – al Idfu, egipskie Behdet, przez Greków nazywane „miastem Apollina" – Apollinopolis. Miasto w południowym Egipcie leżące na szlaku handlowym biegnącym przez Pustynię Arabską w kierunku Morza Czerwonego. W czasach Starego Państwa (ok. 2675–2170 p.n.e.) pełniło funkcję strażnika chroniącego południową granice państwa (tzw. „brama elefantyjska”). Już wtedy, w starożytnym Egipcie, było ośrodkiem kultu Horusa. Na resztkach najdawniejszych świątyń Ptolemeusz III, w 237 roku p.n.e., rozpoczął budowę nowej świątyni.

Horus był jednym z najstarszych i najbardziej znaczących bóstw w religii starożytnego Egiptu od okresu predynastycznego do okresu grecko-rzymskiego.

Najczęściej uważany za syna Izydy i Ozyrysa, przedstawiany był pod postacią sokoła

lub człowieka z głową sokoła zwieńczoną tarczą słoneczną. Horusowi przypisywano wiele funkcji w egipskim panteonie – przede wszystkim był bogiem nieba, wojny, opiekunem Egiptu i faraonów.

Był również czczony jako pan żyznej ziemi całego Egiptu.

„Horus z Behedet jest ogromnym ptaszyskiem, którego skrzydła ogarniają całe Uniwersum.

Na początku świata usiadł był na kępie trzcin unoszącej się pośrodku wód Praoceanu.

Swym spojrzeniem stworzył Świat. Potem uniósł się w przestworza,

obleciał całą Ziemię i rozpoznał (=wybrał) miejsce na swa świątynię.

Okazało się być nim Edfu, które stało się odtąd jego domem – wyborną grzędą Horusa”[1]

Rozpoczęta w III wieku p.n.e. budowa świątyni w Edfu została zakończona około 60 roku p.n.e. Cztery wieki później przestała być ośrodkiem kultu Horusa. Religią państwową w Imperium Romanum, którego częścią był wówczas Egipt, stało się chrześcijaństwo. Dekrety Teodozjusza I z 391 roku zakazywały wszelkich niechrześcijańskich kultów, a gorliwi wyznawcy nowej religii niszczyli to co stworzyły wcześniejsze pokolenia. To co nie zostało zniszczone zasypały lotne pustynne piaski i muł rzeczny naniesiony przez Nil.

W 1798 roku członkowie Egipskiej Ekspedycji Napoleona Bonaparte odkryli, że domy fellachów mieszkających w wiosce położonej w odległości około stu kilometrów na południe od Luksoru, zostały wzniesione na dachu wielkiej świątyni, że z piasku wystają fragmenty starożytnej budowli. Teraz wiadomo, że były to górne partie pylonów.

Systematyczne odkopanie świątynie spod warstwy piachu i śmieci rozpoczęło się jednak dopiero w 1860 roku za sprawą Auguste Mariette[2]. Szczęśliwie piaski zasypały świątynię wcześniej, niż unicestwili ją ludzie. Prace nad wydobyciem z niebytu ośrodka kultu Horusa trwały kilka dekad.

Dzisiaj możemy zatem oglądać w całej krasie drugą co do wielkości spośród egipskich świątyń (największa jest świątynia w Karnaku). Jej długość to 137, szerokość 79 metrów.

Południową fasadę świątyni tworzą pylony o rozmiarach 35×35 metrów. Głównym motywem dekoracyjnym pylonów jest – tradycyjnie – zwycięstwo faraona nad wrogiem (wróg ów trzymany jest za włosy i okładany przez faraona berłem/maczugą).

Wejście między pylonami prowadzi na wewnętrzny dziedziniec otoczony z trzech stron kolumnadą, czwartą pierzeję dziedzińca stanowi fasada pierwszej sali hypostylowej, której strop wsparty jest na dwunastu kolumnach. Podobnie, dwanaście kolumn wypełnia przestrzeń drugiej, mniejszej sali hypostylowej. Amfiladę pomieszczeń zamyka Sanktuarium – cella Świętego Świętych – wykute w jednym bloku granitu.

Nawiązaniem do starożytnej ceremonii odwiedzin Horusa przez boską małżonkę, boginię Hathor z Dendry (które to odwiedziny trwały 14 dni powodując powszechną radość) jest replika łodzi ustawiona w centrum celli. Na jej murach przedstawiono epizody mitu Horusa opowiadające jego dzieje.

O tej ceremonii, jak również o innych świętach jakie obchodzono w dawnym Egipcie, opowiadają reliefy oraz teksty pokrywające ściany świątyni – głównych pomieszczeń, jak również niewielkich sal usytuowanych w obejściach tychże.

W jednej z nich przepisy sporządzania wszelkich pachnideł, olejków i kadzideł do celów ceremonialnych, w innej kolumny hieroglifów będących tytułami rozmaitych dzieł: traktatów geografii, astronomii, kalendarzy, zbiorów czytań liturgicznych etc. Czyli nic innego jak swego rodzaju katalog biblioteczny. W jeszcze innej nazwy kamieniołomów, z których pochodził kamień, z którego wzniesiono mury tego przybytku.

Płaskorzeźbami i napisami pokryte są nie tylko ściany wnętrza świątyni, ale też ściany zewnętrze, oraz ściany (wewnątrz i zewnątrz) muru otaczającego świątynię.

Zarówno przed pylonami, jak i przed fasadą sali hypostylowej wejść strzegą granitowe posągi Horusa-sokoła.

Obecna świątynia to tylko centrum kompleksu świątynnego, w którym znajdowały się mieszkania kapłanów, szkoły, zaplecze gospodarcze itp. Ich badanie, jeszcze w okresie przed II wojną światową (1936–1939), było przedmiotem prac wykopaliskowych prowadzonych przez Uniwersytet Warszawski (m.in. prof. Kazimierz Michałowski) i Francuski Instytut Archeologii Wschodu. Duża cześć ekspozycji sztuki egipskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie pochodzi właśnie z Edfu.

Ta część kompleksu nie jest w szczególny sposób opisana ani udostępniona do zwiedzania. Trudne do identyfikacji obiekty można oglądać z alejek utworzonych w otoczeniu świątyni – rodzaj parku, w którym wyeksponowano też kilka rzeźb.

[1] Christian Jacq, Podróże po Egipcie faraonów, Przekład: Maciej G. Witkowski; Świat Książki, Warszawa 2004