Ivo Andrić i Andrićgrad. Višegrad, Bośnia i Hercegowina

Widok Andrićgradu zza rzeki Rzaw

Ivo Andrić (1892–1975) urodził się we wsi Dolac koło Travnika w Bośni w zubożałej rodzinie rzemieślniczej, w chwili jego narodzin ojciec pracował jako woźny szkolny. Zmarł na gruźlicę gdy Ivo miał cztery lata. Pozostawiona bez środków do życia matka przeniosła się do rodziny, do Višegradu (http://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2023/12/mehmed-pasza-sokolovic-i-jego-most-na.html), gdzie przyszły pisarz spędził dzieciństwo i gdzie ukończył szkolę podstawową.

Do gimnazjum uczęszczał w Sarajewie, tam też zaczął pisać swoje pierwsze wiersze a także przystąpił do ruchu niepodległościowego Mlada Bosna (Młoda Bośnia) którego członkowie zorganizowali, 28 czerwca 1914 roku, w Sarajewie, zamach na arcyksięcia Ferdynanda. Ivo Andrić nie był bezpośrednio bezpośrednio zaangażowany w organizację zamachu – w okresie 1913-1914 przybywał w Krakowie studiując na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Po otrzymaniu wiadomość o zamachu opuścił Kraków i udał się do Splitu. Tam został aresztowany przez policję austro-węgierską i osadzony kolejno w więzieniach w Śibeniku i w Mariborze (do 1915 roku). Wobec braku wystarczających dowodów udziału w spisku, zmieniono mu karę na areszt domowy do lata 1917 roku (uwolniony został w ramach ogólnej amnestii po śmierci cesarza Franciszka Józefa I), kiedy wrócił do Višegradu.

Ktoś powiedział, że najpiękniejsze jest to miasto, w którym mieszkaliśmy mając dwadzieścia lat. Nie wiem, czy dotyczy to każdego. Wszystko, co wówczas przeżywałem było tak niezwykłe i zdarzyło się w przeszłości tak odległej, że tamten Kraków z czasów mojej młodości nie jest już określonym, konkretnym miastem, lecz raczej pewnym stanem ducha, jednym z wielkich nieurzeczywistnionych snów, które człowiek nosi w sobie niczym najbardziej realną rzeczywistość. Wszystko to przypomina raczej początek baśni, przenikniętej duchem i atmosferą dziecięcych opowieści. [1]

Po wojnie Ivo Andrić kontynuował studia (historia i literatura południowosłowiańska) w Zagrzebiu, Wiedniu i Grazu, uzyskując, właśnie w Grazu, tytuł doktora w 1924 roku.

Do 1941 roku pracował jako dyplomata na placówkach w Rzymie/Watykanie, Bukareszcie, Marsylii, Paryżu, Madrycie i Genewie oraz w ministerstwie spraw zagranicznych (wiceminister spraw zagranicznych 1937–1939). W chwili wkroczenia wojsk niemieckich do Jugosławii w 1941 roku był ambasadorem w Berlinie, jednakże wkrótce po inwazji wrócił do okupowanego przez Niemców Belgradu. Nie udzielał się publicznie poświęcając się pracy twórczej. Tutaj powstała opublikowana w 1945 roku powieść Most na Drinie, uważana za jego najważniejsze i najlepsze dzieło.

Po wojnie uczestniczy w życiu literackim stolicy (m.in. w 1946 roku został prezesem Związku Pisarzy Jugosławii), wydawał kolejne utwory. W 1958 roku ożenił się z projektantką kostiumów Teatru Narodowego z Belgradu, Milicą Babić, wdową po przyjacielu Nenadzie Jovanoviciu i w tym samym przeprowadził się wraz z żona do mieszkania przy obecnej ulicy Andrićev Venec (Belgrad). Byli małżeństwem dziesięć lat, do śmierci zony w 1968 roku.

W 1961 roku Ivo Andrić otrzymał Literacką Nagrodę Nobla za „siłę daru epickiego, pozwalającą w całej pełni odsłonić ludzkie losy i problemy związane z historią jego kraju”

W 1964 uzyskał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

W tym też czasie, w okresie największej sławy, Ivo Andrić podjął budowę własnego domu. Wzniósł go w Topli, na peryferiach miejscowości Herceg Nowi (dzisiaj Czarnogóra). Powodem, dla którego zdecydował się na budowę domu właśnie nad brzegiem Zatoki Kotorskiej była nie tylko chęć stworzenia swego rodzaju schronienia po latach niespokojnego życia, ale też konieczność zapewnienia dobrych warunków bytowania żonie o nadwątlonym zdrowiu. A w okolicy były uzdrowiska, słońce i dobry klimat.

Pojawiła się opinia, że Andrić nie lubił tego miejsca i nie mógł tam pisać. Coś w tym było, skoro sam powiedział Stevanowi Raičkovićowi autorowi książki Andrić w Herceg Novi – szlaki, twarze i krajobrazy Novi, że w Novi pisze niewiele i dodał: „Widzisz, wszystko tu jest takie piękne… Że nie ma nic do dodania… A grzechem byłoby cokolwiek ująć”.[2] Wszak pisarz pisze nie tylko wtedy, kiedy siedzi za biurkiem. Tworzy również kiedy odpoczywa, podziwia przyrodę, rozmawia z innymi ludźmi.

Jednak pisał nadal, do 1974 roku, kiedy jego stan zdrowia znacznie się pogorszył. W grudniu został przyjęty do Wojskowej Akademii Medycznej w Belgradzie, gdzie wkrótce po przyjęciu zapadł w śpiączkę. Po czterech miesiącach zmarł – 13 marca 1975 roku w wieku 82 lat. Urna z jego prochami została pochowana w Alei Zasłużonych Obywateli na Nowym Cmentarzu w Belgradzie.

Pisarz przekazał cały swój majątek i spuściznę literacką na „ogólne cele kulturalne i humanitarne”. Zarządza nimi Fundacja Ivo Andricia, z której inicjatywy w 1976 roku w jego mieszkaniu w Belgradzie otwarto Muzeum Pamięci Ivo Andricia. Jego imieniem nazwano też ulicę w centrum Belgradu.


W głębi pomnik Ivo Andricia

Deptak z pomnikiem usytuowany jest prostopadle do ulicy Ivo Andricia

Ulica Ivo Andricia w Krakowie

Dziełami Ivo Andricia, już we wczesnych latach swojej twórczej drogi, zainteresował się Emir Kusturica (ur. 1954) jugosłowiański i serbski reżyser filmowy, scenarzysta, muzyk i aktor, opierając jeden z pierwszych swoich filmów na opowiadaniu Bar Titanic Ivo Andricia. 28 czerwca 2011 roku Kusturica rozpoczął budowę Andrićgradu – w Višegradzie, na cyplu u zbiegu Driny i Rzawu, w odległości około trzystu metrów od mostu Mehmeda Paszy Sokolovicia. Na powierzchni około 17 tys. metrów kwadratowych wzniesiono prawie trzydzieści budynków o różnym przeznaczeniu.

Plan Andrićgradu w prospekcie turystycznym

Pomnik Ivo Andricia przed ratuszem

Jest tu i ratusz, i teatr, Instytut Ivo Andricia, Akademia Sztuki, galerie, multipleks, hotele oraz kawiarnie i restauracje. I cerkiew pw. św. Łazarza i serbskich męczenników przedstawiana jako „replika cerkwi Vysoki Dečani” (zobacz: http://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2023/10/klasztor-vysoki-decani-kosowo.html).

Po zwiedzeniu jednak obu świątyń myślę, że można traktować świątynię w Andrićgradzie jedynie jako inspirację, a nie replikę średniowiecznej cerkwi w Kosowie.

Vysoki Dečani, Kosowo

Oficjalne otwarcie Andrićgradu [3] – Miasta Andricia – nastąpiło 28 czerwca 2014 roku, w stulecie zamachu w Sarajewie. Miasto ma być miejscem kręcenia przez Kusturicę filmowej adaptacji Mostu na Drinie.

Krążąc jednak ulicami miasta, patrząc na pachnące jeszcze nowością budynki (chociaż mija prawie dziesięć lat od inauguracji tego miasta), jakoś nie czuję atmosfery, którą żyłam czytając powieść Ivo Andricia. Która sprawiła, że musiałam uwzględnić wizytę w Višegradzie w harmonogramie mojej podróży po Bałkanach.

[1] https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/5018/nowak-bajcar_helena_2013.pdf?sequence=1&isAllowed=y str. 7

[2] https://en.vijesti.me/fun/25173/Andrica-brought-love-to-Herceg-Novi

[3] Andrićgrad bywa również nazywany Kamiennym Miastem. Jest to nawiązanie do wioski o nazwie Drewniane Miasto ufundowanej przez Kusturicę w 2000 roku na potrzeby filmu „Życie jest snem”. Drevengrad/Kustendorf, czyli Drewniane Miasto znajduje się na terenie Serbii, w odległości dziesięciu kilometrów od granicy z Bośnią i Hercegowiną.