Apollonia – świadek czasów greckich i rzymskich. Albania

Apollonia to drugi co do wielkości i znaczenia kompleks archeologiczny pozostałości po czasach greckich i rzymskich na terenie Albanii (za ten pierwszy i najważniejszy uważany jest Butrint). Aby zwiedzić Apollonię zatrzymuję się w Fier, skąd dojeżdżam do wioski Pojan (10 kilometrów). Od ruin z czasów antycznych dzieli mnie zaledwie kilometr.

Był rok 588 p.n.e., gdy przybyli tutaj koloniści greccy z wyspy Korkyra, znanej dzisiaj jako Korfu. Na prawym brzegu rzeki Aous, na niewysokim wzgórzu (56 metrów n.p.m.) założyli osadę, którą nazwali Apollonia na cześć greckiego boga Apollona, przewodnika muz, patrona sztuki i poezji, życia, piękna i wielu innych przymiotów. Osada, w której w czasach największego rozkwitu mieszkało 60 tysięcy ludzi, prężnie się rozwijała dzięki dogodnemu położeniu na szlaku handlowym. Tutaj zaczynała się południowa nitka Via Egnatia, o której więcej będzie przy okazji Durrës. Miasto nie straciło swojego znaczenia nawet w czasach Imperium Romanum (od 229 roku p.n.e.), co więcej, funkcjonowała tutaj sławna w antycznym świecie Szkoła Sztuk Pięknych Apolloniates, a jednym z jej uczniów był Oktawian August.

Trzęsienie ziemi, które nawiedziło ten rejon w 345 roku n.e., zmieniło bieg historii. A ściślej mówiąc, zmieniło bieg rzeki Aous oraz morską linię brzegową, co nie pozostało bez wpływu na dalsze dzieje Apollonii. Ujście rzeki zostało zamulone, miasto straciło dostęp do morza, zniszczone zostały pastwiska. Zapanowała malaria, która doprowadziła do znacznego wyludnienia miasta. Dzieła dokończyły kolejne najazdy Macedonii oraz wzrost znaczenia portów we Wlorze i Durrës. Apollonia opustoszała i na wieki całe słuch o niej zaginął. Została odkryta w XVIII wieku, ale archeolodzy rozpoczęli prace badawcze dopiero w latach 1916–1918.

Kiedy mijam ostatnie zabudowania wioski, na pastwiskach po obu stronach drogi zaczynają się pojawiać wystające z ziemi murki, efekt rekonstrukcyjnej pracy archeologów. Tutaj kiedyś stały wille mieszkańców Apollonii, teraz po kamieniach spacerują żółwie. Całkiem spore, o prawie dwudziestocentymetrowej długości pancerzach. Dalej ścieżka prowadzi na wzgórze, do centrum tej antycznej metropolii.

Wieść niesie, że bilety wstępu są tutaj dla obcokrajowców droższe niż dla Albańczyków, tymczasem nawet nie ma stanowiska kas. Ciekawe, nie będę jednak szukała i pytała. Szkoda tylko, że kierownictwo miejscowej szkoły urządziło swoim uczniom, właśnie dzisiaj, właśnie tutaj, piknik z puszczaniem latawców. Wkraczam zatem na teren wykopalisk w atmosferze jazgotu wydobywającego się z dziesiątek młodych, zdrowych płuc, co nie jest najlepszym akompaniamentem do kontemplowania miejsc o ponad dwutysiącletniej historii. Cóż mogę jednak zrobić…

Najbardziej charakterystyczną budowlą jest tutaj Dom Agonothetów z II wieku, a właściwie portyk tej budowli pieczołowicie zestawiony z odnalezionych fragmentów frontonu i kolumn. Kiedyś, jak wskazują na to inskrypcje na kamiennych elementach, odbywały się tutaj walki gladiatorów. Agonotheta to uczestnik takich walk.

Za Domem Agonothetów widać odeon, antyczny teatr, na którym jakaś grupa młodzieży, znacznie mniej hałaśliwa aniżeli ich młodsi koledzy, ustawia się do zdjęcia. Na pewno wszyscy się zmieszczą, wszak ten również z II wieku pochodzący teatr mógł pomieścić nawet 300 widzów. Prowadzi do niego handlowa uliczka, wzdłuż niej pozostałości dawnych sklepów… I można by dalej wymieniać: łuk triumfalny, świątynia Artemidy, obelisk Apollona, forum, jedna willa, druga, fragmenty cystern i magazynów, pozostałości murów obronnych. A tutaj na kamieniach muru wyryte, chociaż mało już czytelne, litery greckie alfa i delta oznaczające sługę. Czy to odniesienie do posługi kamieniarza układającego ten mur? 

Każde stanowisko tych ruin zostało dokładnie opisane, po albańsku i po angielsku. Opisowi towarzyszy plan budowli i wizualizacja, jak ta budowla mogła kiedyś, przed wiekami wyglądać. Takie ruinki, tak dobrze przygotowane do zwiedzania, to ja mogę w nieskończoność oglądać. Wypada jednak zaglądnąć też na akropol. Wiem, że jeszcze nie został odkopany, ale za to prowadzi do niego autentyczna, licząca 2500 lat, brukowana kamieniami droga.

 

Akropol odkopany nie został, za to pokryto go tonami betonu uformowanego w dziwne kształty, w czasach kiedy kraj zalewały tysiące bunkrów mających chronić mieszkańców Albanii przed wyimaginowanym wrogiem. Archeologom przybyło pracy – żeby kiedyś dokopać się do antycznych pozostałości, najpierw będą musieli usunąć betonowe konstrukcje, przy których tworzeniu zapewne część murów z czasów grecko-rzymskich bezpowrotnie uległa zniszczeniu. 

(…)

No, to chyba zobaczyłam już wszystko, pamiętam, że po drodze mam jeszcze zerknąć na Nimfetum, tymczasem tuż po wyjściu z klasztoru widzę jeszcze jedną odkrywkę. To kolejna willa, wydobyto już na światło dzienne rozległą mozaikę stanowiącą podłogę. Niestety jest mało widoczna przez przykrywającą ją matową folię. Czy kiedyś powstanie jakaś wiata chroniąca ją przed wpływem czynników atmosferycznych?

Nimfetum (lub nimfeum – w tradycji rzymskiej fontanna, w tradycji greckiej źródło wody pitnej) jest w tym przypadku określane jako zespół studni i fontann z IV wieku p.n.e. będących elementami dawnej sieci wodociągowo-kanalizacyjnej. Widać go daleko od drogi, za pastwiskiem, na zboczu wzgórza będącego przedłużeniem akropolu. Nie będę bliżej podchodziła, nie będę też szukała willi z portykiem, która znajduje się gdzieś tutaj w okolicy, poza ścisłym terenem wykopalisk. Jest już późno, a wypada jeszcze przejść się ulicami Fier. 

Nimfetum