Wielka i Nowa – BIBLIOTEKA. Aleksandria, Egipt

Było takie miejsce w starożytnej Aleksandrii, którego sława przetrwała ponad dwa tysiąclecia, chociaż w jego historii więcej jest niewiadomych niż wiadomych. Mimo bowiem sprzecznych i czasem mało wiarygodnych informacji o Bibliotece Aleksandryjskiej, nazywanej też Wielką Biblioteką Aleksandryjską, stała się ona symbolem nauki i kultury a równocześnie niestałości istnienia.

 

Największa książnica starożytnego świata – Bibliotheca Alexandrina – została założona w III wieku p.n.e. przez Ptolemeusza I Sotera (założyciel dynastii Ptolemeuszów, władca Egiptu w latach 323–283 p.n.e). Jej historia splata się z dziejami Mouesionu, czyli Przybytku Muz. Źródła mówią, że biblioteka stanowiła jego część. I chociaż współczesna nazwa „muzeum” wywodzi się od aleksandryjskiego mouesionu to była to placówka będąca raczej towarzystwem/instytutem naukowym aniżeli miejscem ekspozycji zbiorów. W skład Muzejonu wchodziły też: obserwatorium astronomiczne, ogród botaniczny i zwierzyniec.

 

Nie jest znana dokładna lokalizacja biblioteki. Najczęściej wymienia się dwa miejsca w których gromadzono ówczesne teksty. Główny zbiór liczący ponad pół miliona tekstów, z którego mogli korzystać tylko uczeni, miał się znajdować w pałacu królewskim. Serapeum – świątynia poświęcona Serapisowi – wskazywana jest jako lokalizacja  pomocniczego zbioru, z którego mogli korzystać wszyscy (http://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2023/04/rakotis-kolumna-pompejusza-i-serapeum.html).

 

 

Kolejną niewiadomą jest czas i sposób unicestwienia zbiorów. I znów, najczęściej mówi się, że główny zbiór uległ zniszczeniu/spaleniu w czasie działań wojennych Juliusza Cezara w 48 roku p.n.e.  Mimo to biblioteka funkcjonowała jeszcze w czasach rzymskich, do III wieku n.e. a jako prawdopodobny upadek tej instytucji podaje się okres około 270 roku n.e., kiedy to pałac z czasów Ptolemeuszów wraz z istniejącym jeszcze księgozbiorem został zrównany z ziemią przez wojska cesarza Aureliana. Nieco dłuższa była historia zbioru pomocniczego w Serapeum. Jego unicestwienie w 391 roku przypisuje się biskupowi koptyjskiemu Teofilowi Aleksandryjskiemu (zm. 412),  który w ramach walki z pogaństwem dokonał zburzenia świątyni Serapisa, w tym zniszczenia zachowanych jeszcze zwojów. Mało wiarygodne wydają się być teorie o zniszczeniu resztek księgozbioru Biblioteki Aleksandryjskiej przez Arabów w VII już wieku.

 

 

W latach siedemdziesiątych XX. wieku pojawił się pomysł upamiętnienia największej biblioteki czasów starożytnych. Najlepszym sposobem tego upamiętnienia miało być wzniesienie nowej biblioteki. W 1974 roku komisja powołana z inicjatywy Uniwersytetu Aleksandryjskiego, rządu egipskiego i UNESCO wyznaczyła teren, na którym biblioteka miała być odtworzona – wybrano działkę na nabrzeżu, naprzeciwko wschodniego portu i półwyspu Silsilah, w pobliżu domniemanej lokalizacji starożytnej biblioteki.  

 

Zorganizowany przez UNESCO w 1988 roku konkurs na projekt architektoniczny wygrało (wpłynęło 1400 projektów) norweskie biuro architektoniczne Snøhetta. Nad projektem pracował zespół składający się z dziesięciu członków z sześciu krajów, jakkolwiek pojawia się informacja, że „całość zaprojektowali architekci norwescy i egipscy”. Rozpoczęta w 1995 roku budowa trwała siedem lat. Biblioteka została otwarta w październiku 2002 roku. Niewielkie pomniki (raczej elementy wystroju wnętrza) ustawione w foyer przypominają, że w ubiegłym roku (2022) obchodzono dwudziestą rocznicę otwarcia Nowej Biblioteki Aleksandryjskiej. 

 

 

Jedenastopoziomowa biblioteka, której niewielką tylko cześć widać powyżej poziomu gruntu, ma kształt przechylonego bębna przykrytego dyskiem/dachem o średnicy stu sześćdziesięciu metrów – skomplikowanej konstrukcji ze szkła i aluminium kojarzącej się jednym ze strukturą kryształu, innym z obwodem scalonym. Część cylindra, pod tym dachem, zajmuje wielopoziomowa czytelnia.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Fronton „podpierający” od strony południowej dach, zbudowany z szarego granitu asuańskiego, pokryty jest płaskorzeźbionymi symbolami naukowymi oraz literami stu dwudziestu rodzajów alfabetów – zarówno starożytnych jak i współczesnych.  

 

 

Najniższe kondygnacje znajdują się pod ziemią i przystosowane są do przechowywania ośmiu milionów woluminów. Pod ziemią, a właściwie pod powierzchnią Placu Cywilizacji, tak bowiem nazywa się przestrzeń między obydwoma budynkami, znajduje się również przejście do Centrum Konferencyjnego otwartego dużo wcześniej, w 1991 roku. W 2002 roku Centrum Konferencyjne zostało włączone do przygotowywanej do otwarcia Biblioteki Aleksandryjskiej.  

 

 

Trzecią budowlą wzniesiona przy Placu Cywilizacji jest Obserwatorium Astronomiczne.

 

 

Zatem Biblioteka Aleksandryjska to nie tylko „biblioteka” w ścisłym tego słowa znaczeniu. To zespół instytucji kulturalnych i naukowych – kilku bibliotek specjalistycznych (główna, dziecięca, multimediów, mikrofilmów etc.), muzeów i galerii, pozwalających poznać nie tylko biografie osób, którzy zapisali się w historii/literaturze/sztuce  Egiptu, ale też egipski folklor, współczesną sztukę, czy niespotykane wcześniej przez mnie techniki tworzenia (np. „obrazy” ceramiczne).

 

Zwiedzenie niektórych tylko galerii zajmuje mi kilka godzin chociaż chyba nie udaje mi się poczuć atmosfery starożytnej książnicy.