„…jak biała falująca sukienka Marilyn Monroe” – Centrum Kulturalne im. Hejdara Alijewa. Baku, Azerbejdżan.

W czasie ubiegłorocznej podróży na Kaukaz, plan miałam taki, aby po przybyciu do Tbilisi, drogą lądową pojechać do Baku. Nie po raz pierwszy nieco skorygowałam plany.

W sennej atmosferze lotniska trochę siedzę i drzemię, trochę chodzę. Sporo stanowisk agencji lotniczych…

Stało się. Nawet nie bardzo wiem jak. Nie minęło pół godziny i trzymam w ręce bilet lotniczy do Baku. Wczesnym popołudniem ląduję na lotnisku Hejdara Alijewa w stolicy Azerbejdżanu.

I muszę zacząć się przyzwyczajać, że to niejedyny obiekt nazwany imieniem pierwszego sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Azerskiej SSR w latach 1969–1982 i prezydenta Azerbejdżanu w latach 1993–2003.

[…]

Siedziba Centrum Kulturalnego Hejdara Alijewa powstałego z inicjatywy Ilhama Aliejewa (ur. 1961), syna Hejdara i kolejnego prezydenta Azerbejdżanu, została zaprojektowana przez Zahę Hadid (1950–2016), światowej sławy architekt pochodzenia irakijskiego. Zaha Hadid to pierwsza kobieta uhonorowana nagrodą Pritzkera – architektonicznym Noblem, którą otrzymała w 2004 roku za projekt budynku Muzeum Sztuki Współczesnej w Cincinnati (USA).[1]

Budynek Centrum Kulturalnego w Baku został wybrany Budynkiem Roku 2014, a jeden z jurorów tego konkursu (Design of the Year) powiedział o nim, że jest „czysty i seksowny jak biała falująca sukienka Marilyn Monroe”. Nie obyło się bez kontrowersji, które pojawiły się w związku z koniecznością wyburzenia 250 domów, aby zrobić miejsce pod tę realizację. Mieszkańcy tych domów zostali zmuszeni do wyprowadzenia się niejednokrotnie poprzez odcięcie prądu, wody i kanalizacji. To niestety ciemna strona wielu realizowanych współcześnie projektów – żeby wspomnieć chociażby budowę kompleksu olimpijskiego w Pekinie. Przy budowie w Baku stwierdzono również przypadki łamania praw człowieka i niewolniczego wykorzystywania pracowników z Bośni i Serbii. Oczywiście sprawą dyskusyjną pozostaje obwinianie twórców projektów za polityczno-socjalne decyzje inwestorów.

 

Koncentruję się na architekturze budynku, chociaż… trudno o koncentrację, gdy wzrok nie bardzo wie, na czym ma spocząć. I nie jest to zarzut. Białe, obłe kształty, pofałdowania, łagodne załamania prowadzą wzrok z pierwszego na drugi plan, inspirują do domyślania się dalszego biegu linii i płaszczyzn spływających ku ziemi, stapiających się z podłożem. Jeszcze bardziej… brak słów, jak określić wnętrze. Niesamowite, niespotykane, niezwykłe… Jak wielką trzeba mieć wyobraźnię, aby w przestrzeń pozbawioną kątów prostych wkomponować klatki schodowe, szyby wind, tarasy, balkony, a także sale wystawiennicze, zaprojektowane również z pewną dozą obojętności w przestrzeganiu zasad prostopadłości. Wszystko niemal sterylnie białe, ożywione jest jednak zielenią naturalnych roślin, które wyglądają niczym oazy w bezkresie piasków pustyni czy samotne wyspy w bezmiarze oceanu.

 

Nie zobaczę niestety największej i najbardziej spektakularnej sali – sali koncertowej na tysiąc osób. Tam scena otoczona jest drewnianymi falami z białego dębu amerykańskiego – wbrew nazwie elementy te są w kolorze naturalnego drewna. Sala jest dzisiaj zamknięta, ale oglądanie tego, co zamknięte nie jest, i tak zajmuje mi kilka godzin. Chyba najciekawsza jest doskonale zaaranżowana wystawa lalek, dająca również przegląd prądów w modzie damskiej w ciągu kilku wieków.

Ekspozycja „Mini-Azerbejdżan” to możliwość popatrzenia z bliska na miniatury obiektów, które już widziałam, a także zobaczenie tych, do których nie dojdę czy nie dojadę. Na wystawie „Nasza państwowość, nasze dziedzictwo, nasze osiągnięcia”, obok szczegółowych informacji dotyczących życia i kariery Hejdara Alijewa, znajduję kilka poloników: zdjęcie z 1923 roku polskiego inżyniera Pawła Potockiego, specjalisty przemysłu naftowego, który realizował prace związane z osuszeniem zatoki Bibi-Ejbat, kilka upominków wręczanych władzom Azerbejdżanu przez polskich polityków oraz Jana Pawła II, a także komplet medali z wizerunkiem JP II. 

Ciekawa jest również wystawa tradycyjnych instrumentów muzycznych. Mogę z bliska zobaczyć tar – instrument, który został wpisany na listę UNESCO. Na listę został wpisany nie tyle sam instrument, ile rzemiosło i sztuka z nim związana. Tar to rodzaj lutni ze strunami szarpanymi, o długim gryfie. Pudło rezonansowe w kształcie ósemki wykonuje się z drewna morwy, gryf – z drewna orzecha, a kołeczki – z drewna gruszy. Zanim wszystkie części zostaną zmontowane, pudło pokrywa się osierdziem byka. Budowa instrumentu i gra na nim, kiedyś przekazywana z pokolenia na pokolenie w różnych wspólnotach, teraz również w szkołach muzycznych, uważane są za ważny element w kształtowaniu się tożsamości kulturowej Azerów. Tar to również jeden z instrumentów, który wykorzystuje się w wykonaniu mugam, tradycyjnej formy muzycznej, charakteryzującej się dużym stopniem improwizacji. Mugam również jest wpisany na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.

Swego rodzaju symbiozę tych dwóch skarbów dziedzictwa Azerów widziałam wczoraj, w sąsiedztwie Muzeum Dywanów. To zainspirowany kształtem taru budynek Międzynarodowego Centrum Mugam oddany do użytku w 2008 roku. Centrum zostało powołane w celu zachowania oraz promocji muzyki i sztuki mugam. 

 

---

[1] Między innymi tę samą nagrodę otrzymali: w 2003 roku Jørn Utzon za projekt Opery w Sydney a w 1988 roku Oscar Niemeyer, wspólnie z amerykańskim architektem Gordonem Bunshaftem za projekt katedry Matki Boskiej z Aperecidy w Brasílii.