Od megalitów do katedr. Malta. Cz. II.

 

Znaczącym wydarzeniem początków naszej ery, często uważanym za najważniejsze wydarzenie religijne w dziejach narodu, było rozbicie u brzegów wyspy statku (60 rok n.e.) przewożącego do Rzymu, jako więźnia, św. Pawła (opisane w Dziejach Apostolskich: Dz 27:39–42; Dz 28:1–11). Św. Paweł, który przebywał na wyspie trzy miesiące, nawrócił mieszkańców Malty na chrześcijaństwo, skąpe jednak są informacje na temat ciągłości tej religii w kolejnych wiekach. 

 

Pamiątką po pobycie apostoła na Malcie jest Grota św. Pawła (w Rabacie), w której zamieszkał, obecnie w podziemiach kościoła, któremu patronuje (a ściślej mówiąc pod kościołem św. Publisza, który stanowi jedną bryłę z kościołem św. Pawła). Kościoły św. Pawła i św. Publiusza (pierwszy biskup Malty), złączone jedną fasadą, w obecnym kształcie pochodzą z XVII wieku. Wcześniej nad grotą św. Pawła istniała wczesnochrześcijańska kaplica, częściowo zachowana w krypcie, w której jest wejście do Groty św. Pawła. 

 

 

 

 

Jego imię noszą też katakumby w Rabacie, jedne z kilku, udostępnionych do zwiedzania (obok katakumb św. Agaty, św. Katalda, św. Augustyna jak również katakumbami pod kościołem św. Pawła, niewłączone do katakumb nazwanych imieniem apostoła). Katakumby odkryto w połowie XVII wieku, ale ich porządkowaniem i udostępnianiem zajęto się dopiero w końcu XIX wieku, a dokładne badania przeprowadzono już w obecnym stuleciu. Stwierdzono wykorzystywanie tego miejsca jako kamieniołomu w czasach fenickich (ok. VI wiek p.n.e.), w obrębie którego znajdowało się pierwsze cmentarzysko, z okresu nieco późniejszego (IV-III wiek p.n.e.). Ponieważ skaliste podłoże i brak wierzchniej warstwy gruntu uniemożliwia grzebanie ciał w ziemi, już w czasach rzymskich, a nawet wcześniej składano ciała zmarłych w niszach wykutych w skale. W katakumbach widać ślady pochówków pogańskich, żydowskich i chrześcijańskich, obok siebie, bez widocznych podziałów. W niektórych niszach zachowały się ślady fresków, inskrypcji czy rytów figuralnych.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Katakumby w Rabacie są częścią dużego cmentarza położonego niegdyś poza murami rzymskiego miasta Melite (obecnie Mdina), pokazują jednak tylko cząstkę podziemnych korytarzy i nisz grzebalnych, rozciągających się obecnie pod murami kamienic Rabatu. Niektóre zresztą zostały zaadaptowane przez mieszkańców – wyłożone kafelkami są częścią piwnic.

 

  

 

Nie jedyne to miejsce kultu na Malcie. Prawie nad każdą miejscowością górują kopuły czy wieże kościołów. Dwa z nich niewątpliwie warte są wzmianki.  

 

Kiedy na początku XIX wieku liczba ludności w Moście (Mosta) znacznie wzrosła, proboszcz zaproponował budowę nowego kościoła. Miejscowy architekt  Giorgio Grognet de Vassé zaprojektował budowlę wzorowaną na rzymskim Panteonie. Trwająca 28 lat budowa, realizowana była niemal wyłącznie przez mieszkańców wokół istniejącego kościoła, w którym cały czas sprawowana była liturgia. Po jej ukończeniu w 1860 roku, stary kościół rozebrano w ciągu tygodnia.

 

Kościół pw. Wniebowzięcia Matki Boskiej, zwany Rotundą, szczyci się trzecią co do wielkości nie podpartą kopułą (po Bazylice św. Piotra w Rzymie i Hagia Sophia w Stambule) – wewnętrzna średnica  37,2 m. Ciekawostką na miarę cudu traktowany jest wypadek z okresu wojny. 9 kwietnia 1942 roku niemiecka bomba o wadze 50 kilogramów przebiła kopułę wpadając do środka, tuż przed rozpoczęciem nabożeństwa. Bomba nie wybuchła, nikt nie ucierpiał. W zakrystii kościoła można oglądać pomnik/replikę tej bomby, a wewnątrz kopuły widoczny jest ślad jej naprawienia.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Po odparciu wojsk tureckich w konflikcie między Wschodem a Zachodem, między islamem a chrześcijaństwem, znanym jako Wielkie Oblężenie (1565), joannici uzyskali miano „zbawców Europy”. Zaszczyty, przywileje i bogactwa spłynęły na zakon szerokim strumieniem. Nie brakowało środków na odbudowę zrujnowanych twierdz, na budowę warownego miasta, na pałace i kościoły. 

 

Najlepsi architekci, artyści i rzemieślnicy chcieli uczestniczyć w tak ważnym przedsięwzięciu jakim było wznoszenie nowego miasta nazwanego Vallettą – na cześć wielkiego mistrza joannitów, którym w okresie Wielkiego Oblężenia był Jean Parisot de la Valette. Na fali tego wielkiego ruchu budowlanego powstał też najważniejszy kościół Malty – kontrkatedra św. Jana.

 

Konkatedra św. Jana poświęcona jest patronowi  zakonu joannitów św. Janowi Chrzcicielowi. W oczy rzuca się kontrast między prostą fasada a pełnym przepychu wnętrzem, w którym każdy fragment przestrzeni wypełniony jest dekoracjami. Kościół joannitów wybudowany w latach 1673–1578 został zaprojekowany przez maltańskiego architekta Girolamo Cassara, który wcześniej współpracował z włoskim architektem wojskowym Francesco Laparellim, wysłanym do Valletty, właśnie aby podkreślić znaczenie powstającego miasta,  przez papieża Piusa V.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kilka dekad później, wnętrze kościoła zostało odnowione, już w stylu barokowym. Artysta, którego wkład był największy w tym procesie był włoski malarz Mattia Preti (1613–1699). 

 

Charakterystycznym elementem tego kościoła (i kilku innych na Malcie) są płyty nagrobne z intarsjowanego marmuru pokrywające całą posadzkę. W kontrkatedrze św. Jana jest ich około czterystu.