Colonia Flavia Scupinorum czyli Scupi. Skopje, Macedonia Północna

Resztki murów porośnięte wyschniętą trawą. Sterta cegieł i kamieni z ledwie widoczną rzeźbą. Kamienne bloki wyrwane ziemi, bez kontekstu, nie pomagają wyobraźni przenieść się do kolonii rzymskiej sprzed wieków. 

 

 

Ekspansja Rzymu na Półwyspie Bałkańskim wymagała zakładania coraz to nowych osad czy obozów wojskowych. Jeden z nich – obóz dwóch rzymskich legionów – został założony w 168 roku p.n.e. po zajęciu przez Rzymian terenów zamieszkanych przez Dardanów [1], jedno z plemion iliryjskich. W czasach Domicjana (81–96 n.e.) obóz przekształcił się w miasto którego obywatelami byli głównie weterani legionów. Nosiło nazwę Colonia Flavia Scupinorum [2] i stało się głównym ośrodkiem romanizacji Dardanii. W IV wieku miasto zostało siedzibą biskupstwa.

 

 

Scupi/Skupi było kilkakrotnie niszczone przez barbarzyńców, w roku 269 n.e. przez Gotów, w V wieku przez Hunów, a ostatecznie w roku 518 zostało całkowicie unicestwione przez trzęsienie ziemi.

 

 

Mieszkańcy nie powrócili już do zrównanych z ziemią domostw ale zaczęli osiedlać się jakieś dwa kilometry dalej tworząc zalążek obecnego Skopje. Przypuszcza się, że było to wzgórze, na którym kilka wieków później wzniesiono twierdzę Kale. Powstałe w wyniku kataklizmu ruiny zasypała ziemia, zarosło zielsko.

 

 

Pierwsze wzmianki o reliktach z odległych wieków zarejestrował angielski odkrywca Arthur Evans w 1883 roku. Pewne prace archeologiczne przeprowadzono przed II wojną światową a systematyczne badania rozpoczęto w 1966 roku (pod auspicjami Muzeum Miasta Skopie). Trwają one do dzisiaj.  

 

Badacze wyróżnili cztery okresy rozbudowy miasta:

-  okres związany z założeniem obozu wojskowego,

-  okres funkcjonowania miasta jako kolonii rzymskiej – od I wieku n.e. do najazdu Gotów w roku 269,

-  trzeci okres trwający od końca III wieku do najazdu Ostrogotów (472 lub 489); z tego okresu pochodzi najwięcej śladów budowli zidentyfikowanych przez archeologów: resztki bazyliki cywilnej, zespołu term i jednego budynku mieszkalnego,

-  ostatni, czwarty okres, któremu kres położyło wspomniane trzęsienie ziemi w roku 518 – z tego okresu pochodzi bazylika wczesnochrześcijańska i dom z absydą.

 

 

Jak to mi się często zdarza, najpierw trafiam do nieogrodzonego obiektu, który okazuje się być teatrem rzymskim. Przypuszcza się, że został zbudowany w II wieku z okazji wizyty (raczej „wizytacji”) przez cesarza Hadriana miast bałkańskich. Mają o tym  świadczyć inskrypcje Colonia Scupi Aelia na siedzeniach. Cóż, napisów nie widzę, nawet istnienia siedzeń tylko się domyślam w półokrągłej strukturze objętej we władanie przez chaszcze. Tyle zostało z budowli, o której profesor archeologii Ivan Mikulčić (1936–2020) napisał, że w ciągu 1000 lat starożytności żadna budowla nie osiągnęła tak wyrafinowanego poziomu artystycznego jak rzymski teatr w Scupi.

 

 

 

 

Z murów budowli otaczających domniemaną scenę i widownię tego teatru widać całe stanowisko archeologiczne. Jestem nieco zdezorientowana, gdy dochodzę do bramy, na szczęście otwartej, otoczonego siatka terenu. Nie ma żadnej kasy, w ogóle nie ma nikogo, nikt mnie o nic nie pyta. Jest to o tyle dziwne, że teren wygląda na dobrze zorganizowany dla potrzeb odwiedzających. 

 

 

Tuż za wejściem tablica („nieco” zniszczona) schematycznie przedstawiająca obszar wykopalisk. A kiedy już wchodzę na ich teren, przed każdym obiektem znajduję podobną tablicę uszczegóławiającą położenie tego właśnie obiektu w kontekście całego stanowiska  archeologicznego. Nie przypominam sobie, żebym kiedykolwiek i gdziekolwiek widziała tak dokładne i rzeczowe objaśnienia. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Mimo to, krążąc po całym terenie, studiując tablice, porównując szkice na tablicach z zarysami murów, krocząc po zarośniętej Cardo Maximus (głównej arterii miasta) jakoś trudno mi widzieć Colonia Flavia Scupinorum w tej rozgrzebanej ziemi z której wystają fragmenty niegdysiejszej świetności.  

 

Cardo Maximus

 

Dobre dwie godziny krążę po Skupi – w towarzystwie duchów jedynie, bo nie spotykam ani jednego człowieka. Ani pracownika, ani turysty. 

 

Rezygnuję z poszukiwana resztek bazyliki cywilnej, które znajdują się poza stanowiskiem archeologicznym, ukryte wśród zabudowań wioski Zlokukani. Na moją wizytę dzisiaj czeka jeszcze akwedukt.

---

[1] Obejmujące m.in. tereny, na których położone jest współczesne Skopje

[2] Według niektórych źródeł głównym ośrodkiem/stolicą terenów zamieszkanych przez Dardanów nosiło nazwę Scupi.