Fort Al Dżahili. Al Ajn, Zjednoczone Emiraty Arabskie

W Al Ajn, i w okolicy, fortów jest wiele. Idąc do położonej w sercu miasta oazy (https://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2025/02/al-ain-miasto-oaza-zjednoczone-emiraty.html) mijam nieczynny z powodu remontu Al Muraba’a Fort. Tuż przed wschodnim wejściem do oazy, obok Muzeum Narodowego, jest fort Sułtana Zayeda (Wschodni Fort). Tych nawet z daleka nie oglądam – obydwa obiekty przed wzrokiem przechodniów chronione są płotami budowlańców.  Al Zayed Sheih Zayed Palace Museum (Muzeum Pałacowe Szejka Zayeda – budowla jednak, mimo nazwy, ma charakter fortu), na zachodnim krańcu oazy, nieczynne do odwołania z powodu prac związanych z całkowitą zmianą koncepcji wystawienniczej. Mogę jednak oglądnąć je z zewnątrz.

 

Do trochę dalej od centrum położonego Starego Fortu – Fortu Al Dżahili (Al Jahili) idę z nastawieniem, że zrobię kilka zdjęć z zewnątrz i wrócę do hotelu – zresztą zaczyna już zapadać zmierzch.

Jakież więc jest moje zdumienie, że mogę wejść do środka, że fort czynny jest do 20:00, i dodatkowo wejście jest bezpłatne.

No to zwiedzam!  

Fort został wzniesiony przez szejka Zayeda bin Khalifa Al Nahyana I (1835–1909; zwanego też Zayedem Wielkim; szejka Abu Zabi od 1855 roku do śmierci w 1909 roku), dziadka szejka Zayeda bin Sultana (1918–2004), współzałożyciela Zjednoczonych Emiratów Arabskich w 1971 roku, zwanego  „Ojcem Narodu”.

Fort został zbudowany w latach 1891–1898 jako dom dla członków rządzącej rodziny Al Nahajjan (według niektórych źródeł w celu ochrony plantatorów palm daktylowych). W latach pięćdziesiątych–siedemdziesiątych XX wieku w forcie stacjonował oddział armii.

Fort Al Dżahili, jedna z największych twierdz na terenie ZEA, został zbudowany na palnie prostokąta o bokach 90×60 metrów. Wewnątrz okolonego murami dziedzińca, w północno wschodnim narożniku znajduje się mniejsza struktura, zapewne mieszkalna, z trzema niewysokimi wieżami, podobnymi do tych, które wieńczą bramę wejściową.  Do całego założenia została  włączona okrągła wieża z okresu wcześniejszego. Właśnie ta wieża zbudowana na początku XIX wieku nawiązuje do tradycyjnego sposobu stawiania umocnień – podobne konstrukcje sprzed pięciu tysięcy lat zostały odkryte na stanowisku archeologicznym Al Hili (https://emerytkawpodrozy.blogspot.com/2025/03/od-parku-archeologicznego-hili-do-green.html). 

Niestety, wieża, którą oglądam w niewielkim stopniu przypomina tę historyczną. Pierwotna, dwukondygnacyjna baszta zbudowana na niewielkim wzgórzu nie miała wejścia na parterze. Do wnętrza wchodziło się po łatwej do usunięcia w przypadku ataku wroga drabinie, bezpośrednio na drugą kondygnację. W 1940 roku okolono wieżę pierścieniem niewielkich pomieszczeń i tarasem. Czterdzieści lat później, w 1980 roku, w czasie generalnej renowacji fortu, nadano wieży obecny wygląd dodając krenelaż do otaczającego wieżę tarasu. 

 

Fort został zbudowany z cegły mułowej (cegła mułowa, adobe – cegła z gliny, iłu lub mułu wymieszanego z  trawą lub słomą, suszona na słońcu).

Dzisiaj Al Dżahili fort „jest symbolem tradycyjnej architektury i kulturowego dziedzictwa emiratu Abu Zabi”.

 

 

Pomieszczenia użytkowe fortu zostały przekształcone w przestrzenie wystawiennicze. Jedna z wystaw poświęcona jest historii fortu, trzy inne sztuce współczesnej. 

Na jednej z nich mogę podziwiać gazele – „zwierzę pełne wdzięku i ponadczasowości” – tak jak je widzi palestyńska artystka Dina Hoof.

Największe moje zainteresowanie wzbudza jednak stała wystawa: „Mubarak bin London. Wilfred Thesiger and the Freedom of the Desert”. Nie bez powodu. Nazwisko Thesigera (1910–2003), brytyjskiego podróżnika, odkrywcy, pisarza i fotografa spotykałam prawie w każdej książce traktującej o regionie, w którym właśnie jestem (a które czytałam przed przyjazdem tutaj). W tym regionie jest pamiętany – jako Mubarak bin London – dzięki swoim wyprawom przez pustynię Ar-Rab al-Chali. W listopadzie 1945 roku wyruszył na pustynię na zlecenie Middle East Anti Locust Unit/MEALU. Celem tego dwumiesięcznego wyjazdu byłą lokalizacja źródeł rozrodu szarańczy. To przedsięwzięcie było impulsem do zorganizowania dwóch dłuższych eskapad. Pierwsza, rozpoczęta w październiku 1946 roku, trwała do  lutego 1947 roku, druga od grudnia 1947 do marca 1948. Dużą część tych wypraw Thesiger odbył z Beduinami, członkami miejscowych plemion.

W 1959 roku opublikował książkę Arabian Sands (Arabskie piaski/Piaski Arabii; nie znalazłam informacji aby książka ta była przetłumaczona na język polski), w której opowiada o swoich podróżach po „Pustym Kwartale” i opisuje zanikający styl życia Beduinów.

Wystawa w forcie Al Dżahili to wystawa fotografii wykonanych przez Thesigera. Szczególne miejsce zajmuje portret szejka Zayeda bin Sultana, wspomnianego wyżej współzałożyciela Zjednoczonych Emiratów Arabskich w 1971 roku. W latach czterdziestych XX wieku  był on władcą Regionu Wschodniego emiratu Abu Zabi (w 1966 roku został władcą całego emiratu a w 1971 Prezydentem Zjednoczonych Emiratów Arabskich).

W Arabian Sands Thesiger opisuje swoje wizyty w Al Ain, gdzie był gościem szejka Zayeda mieszkającego wówczas w forcie Al Muwaiji (również w centrum Al Ajn, ale tam już nie dotarłam), nie wspomina o wizycie w forcie Al Dżahili. Jednakże zdjęcia z jego zbiorów świadczą, że fort odwiedził. Szczególnie często reprodukowane jest zdjęcie, na którym fort jest otoczony piaskami pustyni. Inaczej niż dzisiaj. Przed fortem przebiega ruchliwa ulica, na północy założono rozległy park (częściowo zamieniony teraz w park rozrywki).  

 

Rozglądam się jeszcze po otoczeniu zewnątrz fortu, gdzie znajduje się meczet wybudowany w tym samym czasie co fort. Kanałów systemu afaladż nie dostrzegam – tylko na dziedzińcu fortu widziałam studnię, która niewątpliwie była zasilana takimi kanałami, być może podziemnymi.