BAŁKANY czyli podsumowań czas.

Bałkany to obszar – bardzo ogólnie rzecz ujmując – którego ścieżkami wędrowałam ostatnie sześć tygodni.

„Ogólnie” bo „Bałkany” to pojęcie mające wiele znaczeń. To nazwa regionu w Południowej Europie, to potoczna nazwa Półwyspu Bałkańskiego, określenie łańcucha górskiego a także nazwa kilku miejscowości w Bułgarii, Białorusi i w Polsce.

„Po raz pierwszy słowo „Bałkany” pojawiło się w liście włoskiego pisarza Buonaccorsi Callimarco w 1490 r. i odnosiło się do łańcucha górskiego położonego w południowej Europie; słowo „Bałkany” jest pochodzenia tureckiego i oznacza „góry”. Angielski podróżnik, John Morritt, wprowadził ten termin do literatury angielskiej pod koniec XVIII wieku i odtąd zaczęto go używać dla określenia wyżynno-górskiego obszaru położonego między Adriatykiem a Morzem Czarnym. Równolegle funkcjonowały także inne nazwy tego obszaru: „Turecka Europa”, „Półwysep Grecki” oraz „Półwysep Południowosłowiański” (S. Pavić 2000). Nazwę Półwysep Bałkański ukształtował w 1808 r. niemiecki geograf August Zeune (Jezernik 2007), którego celem było utworzenie równoległego pojęcia dla Półwyspu Apenińskiego i Iberyjskiego. Nazwa Bałkany nadal jest używana przez geografów dla określenia pasma górskiego położonego na Półwyspie Bałkańskim ciągnącego się łukiem od rzeki Timdsor po wybrzeże Morza Czarnego; nazwa ta jest stosowana zamiennie z Szar Planina. Jednakże w mowie potocznej zyskała znacznie szersze znaczenie, wykraczające daleko poza geograficzne pochodzenie.”[1]

Bałkany to także określenie regionu historyczno-kulturowego, który charakteryzuje się wieloetnicznością, wielokulturowością oraz wielowyznaniowością. Regionu o skomplikowanej historii, której najważniejsze okresy to: przynależność do Cesarstwa Bizantyjskiego, skolonizowanie przez Słowian w VI wieku n.e., wieki panowania tureckiego czy przymusowa unifikacja pod sztandarem Jugosławii (abstrahując w tym momencie, których państw w jakim stopniu te etapy historii dotyczyły).

Na Półwyspie Bałkańskim leżą: Czarnogóra, Słowenia, Chorwacja, Bośnia i Hercegowina, Albania, Grecja, Macedonia Północna, Bułgaria oraz częściowo Serbia, południowo-wschodni skraj Rumunii (Dobrudża) i europejska część Turcji. Chorwację, Słowenię i Albanię odwiedziłam już wcześniej. W Belgradzie, Skopje, Medjugorie a pewnie i w kilku innych miejscowościach zatrzymywałam się w czasie podróży do Grecji i Turcji (kiedy to było!), w Sofii mieszkałam rok (w pamiętnym roku 1989 – zburzenie Muru Berlińskiego).

W harmonogramie podróży znalazły się:

1. Serbia (Belgrad, Nowy Sad).

2. Bośnia i Hercegowina (Bania Luka, Sarajewo, Višegrad, Mostar).

3. Czarnogóra (Heceg Novi, Kotor, Podgorica, Virpazar/Jezioro Szkoderskie, Bar, Ostrog/klasztor).

4. Kosowo (Prisztina, Peć, Prizren).

5. Macedonie Północna (Skopje, Ochryda, św. Naum/klasztor, Pesztani/Muzeum na wodzie)

6. Bułgaria (Sofia, Bankja, Płowdiw, Wielkie Tyrnowo).

7. Rumunia – część nie leżąca na Półwyspie Bałkańskim (Bukareszt, Mogoșoaia, Timișoara).

Moja podróż trwała czterdzieści cztery dni, w czasie których pokonałam:

- samolotem - 700 kilometrów (Kraków – Belgrad),

- autobusami - 3612 kilometrów,

- pociągami - 1814 kilometrów,

- na piechotę - tym razem nie liczyłam, ale biorąc pod uwagę dotychczasowe doświadczenia podróżnicze (czyli średnio 15 kilometrów dziennie), mogę przyjąć szacunek na poziomie 650 kilometrów, czyli tak mniej więcej jak z Zakopanego do Gdańska.

Czterdzieści trzy noce nocy spędziłam w piętnastu hotelach, pensjonatach i mieszkaniach prywatnych rezerwując noclegi za pośrednictwem najpopularniejszych serwisów internetowych, jedną noc spędziłam w autobusie, jedną w pociągu.

Przygody? Głównie w drodze powrotnej. Dwa opóźnienia pociągów (120 minut z Wielkiego Tyrnowa do Bukaresztu i 150 minut z Bukaresztu do Timisoary); odwołany przejazd autobusowy z Budapesztu do Katowic, konieczność kupienia dodatkowego biletu z Budapesztu (ale przewoźnik zwrócił różnicę w cenie biletu – PRAWIE całą!) i związane z tym ponad ośmiogodzinne oczekiwanie na kolejny autobus.

A! i jeszcze dawno nie przeżywana kontrola bagażu na granicy macedońsko-bułgarskiej. Tak, tak jak to kiedyś bywało - wszystkie bambetle z luków autokaru na zewnątrz, "proszę otworzyć", ile papierosów pani ma (w domyśle: przemyca). Jedna osoba nawet miała jakiś problem, bo pani kontrolująca coś tam znalazła, ale widziałam, że do autobusu wróciła.

Upały nie pokrzyżowały mi planów, chociaż rozpatrywałam możliwość przerwania podróży i powrotu w jesieni. Kiedy jednak okazało się, że cena lotu ze Skopje/Podgoricy równa jest tygodniowemu pobytowi last minute gdzieś tam koło równika, kontynuowałam moją bałkańską przygodę. Tym bardziej, że temperatura nieco spadła (do 31-33 stopni z wcześniejszych 37-39!) a przede mną otwierały się szlaki górskie okolic Skopje (góra Vodno, kanion Matka) i Sofii (Witosza z setkami kilometrów szlaków turystycznych).

Okazji do spacerów na łonie przyrody było zresztą więcej, żeby wspomnieć chociażby brzegi jezior Ochrydzkiego i Szkoderskiego czy czarnogórskie wybrzeże Adriatyku. Zresztą najczęściej trudno jest oddzielić naturę od historii i architektury – kiedy na przykład po ruinach niegdysiejszych osad przechadzają się żółwie lub wygrzewają się w słońcu jaszczurki a mury średniowiecznych, lub jeszcze starszych twierdz czy teatrów, porasta bujna, choć nieco wyschnięta trawa i dorodne krzaczyska.

Podobnie jak trudno oddzielić to, co składa się na wspomnianą wcześniej wieloetniczność, wielokulturowość oraz wielowyznaniowość. Cyrylica i litery łacińskie, meczety i cerkwie, ruiny rzymskich budowli, tureckie bazary, hammamy i karawanseraje, mosty wzniesione przez wybitnych budowniczych, poddanych sułtanów i konstrukcje współczesne, czasem kontrowersyjne (ale to akurat dotyczy nie tylko tego regionu świata). I kwestie tożsamości narodowej jak na przykład określenie pochodzenia: „pisarz/malarz jugosłowiański” chociaż Jugosławia już zniknęła z map świata.

A obok tego relikty historii najnowszej – tej z przełomu XX i XXI wieku. Nieodbudowane jeszcze budynki ze śladami bombardowań, muzea ludobójstwa, cmentarze, oznaczenia miejsc, w których kilkanaście zaledwie lat temu zginął człowiek. Jeden lub kilku.

Muzeum Ludobójstwa - Mostar

Nie mogę też nie wspomnieć miejsc czy nazwisk znanych z historii lub literatury i tych anonimowych, odkrywanych w czasie wędrówki poza utartymi szlakami a dostarczających nie mniej wrażeń czy podziwu dla natury oraz ludzkiej zręczności i wyobraźni.