Muzeum Sztuki Islamskiej. Doha, Katar

Pięć lat temu, 30 lipca 2019 roku, na 40. sesji Konferencji Generalnej UNESCO została przyjęta, na wniosek złożony przez Bahrajn, rezolucja o proklamowaniu 18 listopada Międzynarodowym Dniem Sztuki Islamskiej.

Konferencja Generalna […] uznając wkład sztuki islamskiej w zachowanie i upowszechnianie ludzkiej cywilizacji i kultury podkreślając potrzebę wspierania dialogu i tolerancji między narodami, zachęcania do zbliżenia kulturowego i podkreślając rolę, jaką sztuka może odegrać w tym względzie, postanawia ogłosić 18 listopada każdego roku Międzynarodowym Dniem Sztuki Islamskiej […][1]

Sztuka islamska obejmuje sztuki wizualne tworzone od VII wieku n.e. przez ludzi, którzy żyli na terytoriach zamieszkiwanych lub rządzonych przez ludność muzułmańską (tradycyjnie wymienia się  terytoria: Palestyny, Syrii, Mezopotamii, Persji, Turkiestanu, Afganistanu, Indii, Afryki Północnej oraz Półwyspu Iberyjskiego). Pojęcie „sztuka islamska” pojawiło się pod koniec XIX wieku w kręgach zachodnich historyków sztuki.

Sztuka islamska jest tradycyjnie nieprzedstawiającą a charakteryzującą się bogatymi dekoracjami. To właśnie wobec zakazu przedstawiania postaci zwierząt i ludzi nastąpił niezwykły rozwój  ornamentów roślinnych i geometrycznych, który przekształcił się w arabeskę[2]. Ornamenty te są często łączone z kaligrafią islamską. Zdobią małe niewielkie obiekty ceramiczne (m.in. kafelki), drewniane czy metalowe ale też duże powierzchnie dekoracyjne zewnątrz i wewnątrz budynków (meczetów, medres, pałaców). Inne formy sztuki islamskiej obejmują malarstwo miniaturowe, artefakty (szkło lub wspomnianą już ceramikę) oraz sztukę tekstylną (dywany i haft).

Sztukę islamską miałam okazję podziwiać niejednokrotnie – czy to w krajach muzułmańskich czy w galeriach i muzeach (jako odrębne ekspozycje) w innych rejonach globu. Ten wpis poświęcę jednemu tylko obiektowi, który odwiedziłam kilka miesięcy temu, podczas podróży do Kataru.   

Muzeum Sztuki Islamskiej w Doha (MIA - The Museum of Islamic Art) zostało otwarte 22 listopada 2008 roku przez ówczesnego emira Kataru, szejka Hamada (dla publiczności 8 grudnia 2008 roku) po dwóch latach budowy.

Autorem projektu budynku muzeum był Ieoh Ming Pei (2017–2019) amerykański architekt modernistyczny i postmodernistyczny chińskiego pochodzenia, laureat nagrody Pritzkera w 1983 roku. I autor piramidy – wejścia do paryskiego Luwru. W wieku prawie dziewięćdziesięciu lat „został nakłoniony do przerwania emerytury i podjęcia się realizacji tego przedsięwzięcia”. Przygotował się do tej realizacji solidnie – sześć miesięcy podróżował po krajach muzułmańskich poszukując inspiracji w tradycyjnej architekturze islamskiej, które można byłoby wykorzystać nie rezygnując z nowoczesnego designu.

Budowę zrealizowała turecka firma Baytur Construction a przestrzenie galerii wewnętrznych zaprojektował zespół Wilmotte & Associates, zarekomendowany przez Peia (współpracowali przy projekcie piramidy w Luwrze)

Zajmujące powierzchnię 45 000 m² muzeum znajduje się na sztucznym półwyspie, w odległości około stu metrów od promenady nadmorskiej (El Corniche) i w pobliżu portu tradycyjnych łodzi dhow. Od strony wschodniej i południowej budynek otacza specjalnie zaprojektowany park (MIA Park – 290 000 m²) w kształcie półksiężyca, administrowany przez muzeum.

 

Główny budynek o wysokości pięciu pięter, oprócz przestrzeni muzealnej mieści również bibliotekę oraz sale edukacyjne. Przeszklona część północnej fasady odsłania z atrium widok na Zatokę Perską oraz na dzielnicę biznesową Dohy.

W okresie 2021–2022 muzeum przeszło gruntowną renowację i reorganizację (w ramach przygotowań do  Mistrzostw Świata FIFA 2022). Ponownie zostało otwarte dla publiczności 5 października 2022 roku.

Muzeum Sztuki Islamskiej w Doha  eksponuje sztukę islamską od VII do XX wieku w ekspozycjach według epok historycznych oraz tła kulturowego i geograficznego. Kolekcja obejmuje wyroby metalowe, ceramikę, biżuterię, wyroby z drewna, tekstylia, szkło pochodzące z trzech kontynentów – Azji, Afryki oraz Europy.

W kolekcji stałej muzeum zwróciłam uwagę na kilka dywanów – Dywanów Polskich („Polonaise” carpet) z XVI–XVII wieku. Wbrew nazwie, nie powstały w Polsce, ale w Isfahanie lub innych ośrodkach Iranu. Określenie „Polonaise”  wywodzi się stąd, że pierwsze okazy trafiające w XIX wieku do europejskich kolekcji prywatnych i muzealnych  pochodziły z Polski, niektóre miały we wzory wkomponowane polskie herby szlacheckie. A to dlatego, że były wykonywane w Iranie na zamówienie polskiej szlachty i arystokratów.  

Najwięcej czasu spędziłam na czasowej wystawie „Fashioning an Empire: Textiles from Safavid Iran” [w wolnym tłumaczeniu: „Moda w imperium Safawidów” (czyli okres 1501–1736)]. Ciekawe były nie tylko historyczne stroje, ale również współczesne inspiracje modą tamtego okresu.

Równie ciekawe jak zwiedzanie muzeum był spacer po MIA Parku. Alejka poprowadzona jest najpierw wzdłuż zatoki z kilkoma okazami łodzi dhow nawiązującymi do historycznego portu tych łodzi, a kończy swój bieg przy pomniku „7”.

Autorem odsłoniętej w grudniu 2011 roku rzeźby „7” jest amerykański rzeźbiarz Richarda Serra (1038–2024). Rzeźba na 24 metry wysokości i jest najwyższym dziełem sztuki publicznej w Katarze i najwyższym, jakie kiedykolwiek zaprojektował Serra. Jest to również jego pierwsza rzeźba wystawiona na Bliskim Wschodzie. 

Wykonana z siedmiu stalowych płyt zwężających się ku górze ma oddawać hołd duchowemu znaczeniu liczby siedem w kulturze islamskiej (powtarzające się użycie tej liczby w Koranie). Z drugiej strony ma to być też nawiązanie do minaretów, typowej struktury towarzyszącej meczetom. 

---

[1] Fragment materiałów sesji 40. Konferencji Generalnej UNESCO https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000368224 (tłumaczenie automatyczne)

[2] Wobec mnogości definicji próbujących określić słowo „arabeska” przytoczę tylko jedną: „delikatny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych i geometrycznych o układzie symetrycznym” https://sjp.pwn.pl/sjp/arabeska;2550603.html